Ukimwi
Mnamo mwaka 1985, katika kilele cha Vita Baridi, ulimwengu ulikabiliwa na wimbi la maambukizo na vifo vilivyosababishwa na virusi vipya vya kushangaza.
Ugonjwa wa Ukosefu wa Kinga Mwilini, UKIMWI, ulikuwa umetambuliwa kuwa ugonjwa mpya mwaka 1981, wakati idadi iiliyoongezeka ya wapenzi wa jinsi moja walikufa kutokana na maambukizo yasiyo ya kawaida na kansa adimu.
Ulijulikana pia kuwaathiri watumiaji wa dawa za mishipa na wengine waliipata kwa kuongezwa damu.
Ripoti ya BBC wakati huo ilisema, "ni hali ambayo huwaweka wagonjwa kwenye maambukizo ya magonjwa mbalimbali. UKIMWI unaonekana kumaliza kinga ya wagonjwa na mara nyingi huwa hatari kwa sababu hiyo."
Miaka kadhaa baadaye, virusi vya Ukimwi (VVU) vilitambuliwa kuwa chanzo chake.
Watu waliogopa na kampeni kuhusu ugonjwa huo zilizinduliwa katika nchi nyingi.
Lakini si nchini Bulgaria, ambayo ilikuwa serikali ya kikomunisti iliyodhibitiwa sana wakati huo.
Mamlaka yake ilikataa kukiri tishio hilo, ambalo walilidharau, wakielezea kama "ugonjwa wa wapenzi wa jinsia moja" na tatizo kwa nchi za Magharibi pekee, licha ya ukweli kwamba wanafunzi wa kigeni na mabaharia walikuwa wakifa katika hospitali za Bulgaria.
Mtaalamu
Dk. Radka Argirova, mmoja wa wataalam wa kwanza wa virusi nchini, alifanya kazi katika taasisi ya utafiti wa hali ya juu katika mji mkuu wa Bulgaria, Sofia.
Alikuwa amefanya PhD yake katika Taasisi ya kifahari ya Ivanovski huko Moscow mapema miaka ya 1970... na alipenda kazi yake.
"Nilikuwa nikifanya kazi katika moja ya maabara ya Chuo cha Sayansi cha Bulgaria na kulikuwa na maabara ya kuvutia sana ya magonjwa ya virusi katika taasisi hiyo," Argirova aliambia BBC.
Moja ya virusi vya binadamu ambavyo yeye na wenzake walikuwa wakichunguza ni VVU.
Lakini wakati virusi hivyo vilikuwa vinajulikana, ugonjwa mbaya ambao vilisababisha haukujulikana.
Ni hali ambayo mamlaka ya Bulgaria haikutaka kufichua.
Lakini kwa Dk. Argirova, alitaka kufanya uchunguzi zaidi.
Mpango wa kusafirisha virusi
Haikuwa rahisi kwake kuondoka Bulgaria, lakini mnamo Juni 1985 Argirova alisafiri kwa ndege hadi Hamburg, wakati huo Ujerumani Magharibi, kuhudhuria mkutano wa kisayansi ili kuwasilisha utafiti.
Mkutano huo ulikuwa kuhusu leukemia na uhusiano wake na virusi hivi vipya.
Ulikuwa mkutano wa kuvutia.
Madaktari kadhaa wakubwa wa virusi duniani walihudhuria, akiwemo mtafiti mashuhuri wa Marekani Dk. Robert Gallo, ambaye angekuwa maarufu kwa jukumu lake la kuanzisha VVU kama virusi vinavyohusika na UKIMWI na teknolojia ya upimaji wa damu kwa VVU, na vile vile kwa michango yake muhimu katika utafiti uliofuata wa VVU.
Lakini wakati huo bado haijajulikana sana.
"Hatukuwahi kufikiria kwamba ingeenea haraka hivyo kwa sababu aina hii ya virusi ni vigumu kusambaza, lakini polepole inaenea katika maeneo mbalimbali ya dunia," Gallo aliambia BBC mwaka huo huo, na kuongeza:
"Hatukuwahi kutarajia kiwango cha juu cha vifo kutokana na virusi hivi. Asilimia ya watu walioambukizwa ambao huwa wagonjwa sana ni kubwa na inaongezeka."
Siku moja, yeye na Dk. Argirova walianzisha mazungumzo.
"Wakati huo nilikuwa nikivuta sigara na akanijia kuniomba sigara. Alipojua nilikotoka, aliniuliza: 'hali ya Ukimwi ikoje huko Bulgaria?'
"Nilijibu: 'Siwezi kukuambia kwa sababu hatuna uchunguzi, kwa hiyo sijui chochote kuhusu hilo. Tunahitaji kufanya vipimo.' Alisema: 'Tafadhali fanyeni' nami nikajibu: 'Ndiyo, lakini sina virusi.'
Gallo alipata suluhisho. Alimwomba Mjerumani mwenzake kuandaa VVU katika maabara yake na kuifunga kwenye bakuli lenye ukubwa wa simu ya mkononi ya kisasa.
Siku kadhaa baadaye walimpa Argirova ili ampelekee Sofía kwenye begi lake.
"Ilikuwa nyekundu na hukuweza kuona virusi au seli. Ilikuwa kama divai nyekundu na ilikuwa na bakuli mbili, moja ikiwa na seli zilizoambukizwa na nyingine ikiwa na seli ambazo hazijaambukizwa," mtaalamu wa virusi aliiambia BBC.
"Nilichukua chupa ndogo, nikaziweka kwenye begi langu na kusafiri hadi Frankfurt, ambapo nilichukua ndege hadi Sofia."
Hofu
Rafiki yake alikutana naye kwenye uwanja wa ndege na kwa pamoja walirudi kwenye maabara ya Argirova katika Chuo cha Sayansi cha Bulgaria ili kuhifadhi virusi kwa nyuzi joto 37.
Lakini sikuwa na uhakika kwamba chembechembe hizo za VVU ziliponea katika safari hiyo.
"Seli na virusi huteseka kidogo wakati haviko nyuzi 37 na safari ilikuwa ya mshtuko kwao, kwa hivyo walilazimika kwenda kwenye incubator.
"Lakini Jumatatu, nilifurahi kuona jinsi seli zilivyoonekana vizuri na nikaanza kukusanya nyenzo."
Wakati seli za VVU zilianza kustawi katika nyumba yao mpya, kwa Argirova mambo yalizidi kuwa mabaya.
Habari kwamba alikuwa ameleta virusi hivyo hatari nchini zilienea, na hata wanasayansi wenzake waliogopa.
"Kulikuwa na kelele nyingi kwenye magazeti na kulikuwa na watu ambao hawakufurahishwa sana na ukweli kwamba sisi katika shule ya sekondari tuna virusi. Wengine waliogopa, sijui kwa nini, na wengine, labda na wivu kidogo."
Kuchunguzwa kwa kusafirisha virusi
Argirova alionekana kwenye rada ya huduma za usalama za serikali ambazo zilimhoji kwa miezi kadhaa kuhusu jinsi virusi vya VVU viliishia Bulgaria.
“Watu kutoka Wizara ya Mambo ya Ndani walianza kuniuliza kila siku kuhusu jinsi Gallo alinipa virusi, kwa nini, nia yake ilikuwa nini… Maswali ya aina hiyo, kila siku, kila siku, kila siku . nimechoka kueleza."
Licha ya upinzani wote wa awali, Argirova alipata washirika kati ya mamlaka ya kikomunisti, pengo katika mfumo ambao polepole uliongezeka zaidi.
Hatimaye alipata kibali cha kuwakusanya wenzake na kuja na mfumo wa majaribio.
Mnamo 1986, vituo 28 vya majaribio viliwekwa nchini kote; Wabulgaria milioni mbili walipimwa VVU.
Katika filamu iliyoandikwa miaka mitatu baadaye, msimulizi alisema kwamba redio, televisheni na vyombo vya habari viliripoti kila mara kuhusu tatizo la UKIMWI.
VVU na ugonjwa uliosababisha hatimaye vilikuwa hadharani, na Dk. Argirova na wenzake waliweza kuzingatia kuchunguza ni nani aliyeathiriwa na jinsi viliambukizwa, kama yeye mwenyewe aliviambia vipindi.
Miaka minne baada ya kuingiza virusi hivyo nchini mwake kwenye begi lake, Radka Argirova alipewa jukumu la kuelimisha umma wa Bulgaria kuhusu VVU na UKIMWI na kufanyia kazi uzuiaji wake.
Leo yeye ni daktari wa virusi katika moja ya hospitali kubwa za kibinafsi nchini Bulgaria. Yeye pia ni mmoja wa wataalam wanaotambuliwa na kuaminiwa wa covid 19 nchini mwake.