Uchaguzi wa Nigeria 2023: Kashfa zinazowakumba wagombea urais

Raia wa Nigeria wanaompigia kura rais mpya mwezi ujao watakuwa na wagombea 18 wa kuwachagua lakini wagombea watatu wanaoonekana kuwa wagombea wakuu wameshutumiwa kando kwa kufanya biashara ya mihadarati, utakatishaji fedha na kukwepa kodi.

Hakuna hata mmoja wao ambaye amewahi kufunguliwa mashtaka, jambo ambalo lingewafanya wasigombee wadhifa huo, lakini madai hayo makubwa yamezua maswali juu ya ugombea wao.

"Ni kuchagua kati ya wagombea wabaya," alisema Auwal Rafsanjani, mkuu wa tawi la Nigeria la shirika la kupambana na rushwa la Transparency International, akionyesha jinsi rushwa ilivyoenea imesababisha viwango vikubwa vya kutoendelea na umaskini katika taifa hilo lenye utajiri mkubwa wa mafuta.

Wagombea watatu wakuu ni Bola Tinubu kutoka chama tawala cha All Progressives Congress, Atiku Abubakar kutoka People's Democratic Party's na Peter Obi kutoka chama cha Labour. Wote watatu wanasema walipata bahati yao kihalali na wanakana kosa

Faili za Bola Tinubu

Bw Tinubu, ambaye alihudumu kwa mihula miwili kama gavana wa jimbo tajiri zaidi la Nigeria la Lagos, huenda ndiye mgombea anayezungumziwa zaidi kwenye kura hiyo.

Kuna mijadala isiyoisha kuhusu umri wake, jina lake, hali yake ya afya, wasifu wa kazi na uhalisi wa cheti chake cha chuo kikuu, lakini ni kwa ajili ya chanzo cha utajiri wake ambacho amekabiliwa nacho zaidi.

Wengi wanaamini kuwa Bw Tinubu, 70, ni mmoja wa wanasiasa tajiri zaidi wa Nigeria, ingawa hakuna rekodi rasmi.

Kiwango kinachoonekana zaidi cha utajiri wake ni jumba la kifahari ambalo liko katika eneo la Ikoyi huko Lagos - sehemu ya juu ya kitovu cha kibiashara cha Nigeria.

Ilikuwa hapa siku ya uchaguzi mwaka wa 2019 ambapo watazamaji walishuhudia kuonekana kwa nadra ya magari mawili ya kivita, sawa na magari yenye ulinzi mkali yanayotumiwa na benki kusafirisha pesa, yakipitia lango lake. Wasaidizi wake walikanusha shutuma zilizofuata kwamba alihusika katika ununuzi wa kura.

Lakini maswali kuhusu utajiri wake yameibuliwa. Mnamo Desemba, aliiambia BBC kwamba alirithi mali isiyohamishika ambayo aliwekeza, lakini huko nyuma pia alisema alikua "milionea wa papo hapo" wakati akifanya kazi kama mkaguzi wa hesabu huko Deloitte na Touche.

Mgombea wa urais Bola Tinubu

Alisema alikuwa ameokoa $1.8m (£1.5m) kutoka kwa mishahara yake na marupurupu mengine, karibu kiasi sawa na hicho kilichopatikana katika akaunti zilizohusishwa naye katika mzozo wa 1993 na mamlaka ya Marekani.

Katika hati ambazo zinapatikana hadharani, Idara ya Sheria ya Marekani ilidai kuwa kuanzia mapema mwaka wa 1988, akaunti zilizofunguliwa kwa jina la Bola Tinubu zilikuwa na mapato ya mauzo ya heroini nyeupe, dutu iliyopigwa marufuku.

Kevin Moss, ajenti maalum aliyechunguza operesheni hiyo, alidai kuwa Bw Tinubu alimfanyia kazi mshukiwa wao mkuu Adegoboyega Akande.

Ajenti huyo alisema Bw Tinubu awali alikiri kwake kwa simu kwamba anamfahamu Bw Akande, lakini baadaye akaghairi na kusema hakuwa na miamala yoyote ya kifedha naye.

Ingawa mahakama ilithibitisha kwamba ilikuwa na sababu ya kuamini kuwa pesa zilizokuwa kwenye akaunti za benki zilikuwa pesa za ulanguzi wa dawa za kulevya, Bw Tinubu na wenzake walikanusha madai hayo, na mahakama haikutoa amri ya mwisho kuhusu asili ya pesa hizo.

Badala yake, Bw Tinubu, ambaye hakushtakiwa binafsi kuhusu pesa hizo, alifikia maafikiano na mamlaka na kupoteza $460,000.

Bw Tinubu amekuwa akikana uhusiano wowote na biashara ya dawa za kulevya na msemaji wake, Festus Keyamo, alisema pesa zilizoibiwa ni sehemu ya utapeli wa kiraia na sio uhalifu.

Mwaka jana, pia alifikia suluhu nje ya mahakama na mhasibu Oladapo Apara, ambaye alikosana na Bw Tinubu. Bw Apara alikuwa mwanzilishi wa Alpha Beta Consulting, iliyoanzishwa wakati Bw Tinubu alipokuwa gavana na kupewa kandarasi nono ya kufuatilia ushuru katika jimbo la Lagos, ambayo bado inashikilia.

Mhasibu huyo alidai Bw Tinubu alikuwa na nia ya kudhibiti 70% ya kampuni kupitia washirika - na kampuni hiyo ilipokea kamisheni ya 10% ya mapato yaliyokusanywa, ambayo alikadiria kuwa $3.48bn kati ya 2002 na 2018.

Bw Tinubu anakanusha hilo, akisema hakupokea kamisheni kuhusu ushuru unaopokelewa na serikali ya Jimbo la Lagos.

Bw Apara alisema alifukuzwa katika kampuni hiyo mwaka wa 2010 baada ya kudai kuwa baadhi ya pesa zilifujwa - na kuanza vita vya muda mrefu vya kisheria kutafuta suluhu.

Alidai kuwa hangeweza kufutwa kazi kama mwanzilishi wa kampuni hiyo na alidai fidia kutoka kwa Bw Tinubu, ambayo ilisababisha kesi mahakamani 2021.

Mnamo Septemba 2018, pia alituma barua pepe kwamba alikuwa amemwandikia mdhibiti wa uhalifu wa kifedha wa Nigeria, akimshutumu Alpha Beta kwa ukwepaji wa ushuru - barua halisi iliyoambatana na tweet, ambayo ilielezea madai hayo, imefutwa kutoka kwa akaunti yake.

Alpha Beta ilikanusha madai hayo na kusema Bw Apara alifutwa kazi kwa ulaghai, jambo ambalo alikanusha.

Bw Tinubu amekuwa akikana uhusiano na kampuni hiyo, lakini alikuwa mshiriki wa suluhu isiyojulikana kati ya Alpha-Beta na Bw Apara Juni mwaka jana, na kusababisha kusitishwa kwa madai ya wahusika dhidi ya kila mmoja.

BBC ilimuuliza Bw Tinubu kuhusu suluhu hilo, madai ya Marekani na maswali kuhusu utajiri wake lakini hakujibu ombi la maoni yake. Atiku Abubakar na Seneti ya Marekani

Mgombea wa urais Atiku Abubakar

Bw Abubakar anajipigia debe kama mgombea mzoefu zaidi kwenye kura, akiwa amehudumu kama makamu wa rais kati ya 1999 na 2007 - na ni kipindi hiki ambacho kuna utata. Bosi wake wa zamani, Rais wa zamani Olusegun Obasanjo, alimshutumu kwa ubadhirifu wa $145m kutoka kwa Mfuko wa Maendeleo ya Teknolojia ya Petroli (PTDF) mnamo 2003.

Bw Obasanjo, ambaye haogopi kutoa maoni yake hadharani kuhusu wanasiasa wengine, alitoa sura katika kitabu chake cha My Watch, kilichochapishwa mwaka wa 2014, kwa madai ya makosa ya naibu wake wa zamani.

Bw Abubakar alikanusha shutuma hizo, akisema $145m ziliwekwa katika benki za biashara ili kupata riba ili zirudishwe katika miradi ya PTDF. Mzee huyo mwenye umri wa miaka 76 alisema kwanza alipata pesa kutokana na kilimo na kumiliki nyumba katika jimbo lake la Adamawa.

Afisa wa zamani wa forodha, alisema kwamba alitambua mapema maishani kwamba alikuwa na "anajua kunusa pesa". Ilikuwa katika miaka ya 1980 ambapo alianzisha kampuni ya kutoa huduma ya mafuta ambayo ilimpeleka katika ulimwengu wa matajiri.

Wapinzani wamemshtumu kwa kukiuka sheria inayokataza watumishi wa umma kujihusisha na biashara za kibinafsi isipokuwa kilimo. Msemaji wa Bw Abubakar alielezea ubia wake kuwa ni biashara ndogo ambayo watumishi wengi wa umma hujishughulisha nayo, kama vile kutumia gari lao kama teksi au kuanzisha duka mbele ya nyumba yao ili kukimu familia zao. "Aliwekeza mapato yake ili kupata faida.

Hakuwa akifanya kazi nyingine yoyote ya kibinafsi kama unavyodhania," Paul Ibe aliiambia BBC.

Mnamo 2010, ripoti ya kamati ya Seneti ya Marekani ilidai kuwa kati ya 2000 na 2008, Bw Abubakar, kupitia kwa mmoja wa wake zake wanne, alihamisha zaidi ya $40m katika "fedha zinazoshukiwa" kwenda Marekani kutoka kwa makampuni ya nje ya bahari. Ripoti hiyo ilidai kuwa angalau $1.7m kati ya hii ilitoka kwa hongo iliyolipwa na kampuni ya teknolojia ya Ujerumani Siemens, ambayo ilikubali mashtaka ya hongo mwaka 2008 na kukubali kulipa faini ya $1.6bn.

Pia alikuwa mhusika mkuu katika kesi ya ufisadi inayomkabili Mbunge wa zamani wa Marekani William Jefferson, ambaye katika ripoti ya Seneti alimtaja Abubakar kuwa "mfisadi kwelikweli" na kusema alihitaji pesa za kumpa hongo ili kuidhinisha mikataba ya kibiashara ya kampuni ya Marekani nchini Nigeria. Bw Jefferson alipatikana na hatia mwaka wa 2009 na kuhukumiwa kifungo cha miaka 13 jela, ambacho kilipunguzwa.

Bwana Abubakar amekanusha mara kwa mara kutenda kosa lolote na yeye wala mke wake ambaye sasa ameachana naye hawakabiliwi na mashtaka ya uhalifu nchini Marekani.

"Atiku Abubakar hahukumiwa kwa ufisadi au utovu wa nidhamu wowote ama Nigeria au nchi yoyote ya kigeni," Bw Ibe alisema. "Anaweza tu kuwa hafai kwa ofisi ya umma anapofunguliwa mashtaka na mahakama. Hiyo sivyo hali ilivyo." Peter Obi na nyaraka za Pandora

Peter Obi

Peter Obi, ambaye pia amehudumu kwa mihula miwili kama gavana - katika kesi yake katika jimbo la Anambra mashariki, hafichi utajiri wake mkubwa, ambao anasema umepatikana kupitia benki na kuagiza bidhaa mbalimbali nchini Nigeria.

Aliyepewa jina la "Mr Clean" na wafuasi wake kwa kuwa mwanasiasa adimu wa Naijeria bila ya shutuma za ubadhirifu wa fedha za umma, ilishangaza wengi jina lake lilipotolewa mwaka wa 2021 kwenye ''Pandora Papers''.

Huu ulikuwa ufichuzi wa takriban nyaraka milioni 12 ambazo zilifichua utajiri uliofichwa, kukwepa kulipa kodi na, katika baadhi ya matukio, madai ya ufujaji wa pesa unaofanywa na baadhi ya matajiri na wenye nguvu duniani.

Gazeti la Premium Times la Nigeria, mojawapo ya magazeti yaliyofanyia kazi uchunguzi wa Pandora Papers, lilidai kuwa hati hizo zilionyesha kuwa mwaka wa 2010, Bw Obi alipokuwa gavana wa Anambra, alianzisha kampuni iliyopewa jina la binti yake, katika Visiwa vya Virgin vya Uingereza ili kumsaidia. kuepuka kodi.

Kutumia eneo la ushuru si haramu, ingawa kusanidi akaunti za benki za kigeni wakati wa kuhudumu kama afisa wa umma hairuhusiwi. Gazeti la Premium Times lilisema hili lilionyesha kuwa Bw Obi alishindwa kutangaza mali yake, na pia lilidai kwamba alishindwa kujiuzulu kutoka kwa kampuni iliyosajiliwa Uingereza ya Next International, ambayo alikuwa mkurugenzi wake alipokuwa gavana - akijihusisha na biashara ya kibinafsi, ambayo hairuhusiwi kwa maafisa wa umma.

Kujiuzulu kwake kulisajiliwa miezi 14 baada ya muda wake. Mzee huyo mwenye umri wa miaka 61 hajawahi kushtakiwa kwa ufichuzi wowote.

Bw Obi aliambia BBC kuwa kesi ya kumuondoa madarakani ilichunguza madai yanayohusu biashara yake mwaka wa 2006 na kubaini kuwa alitenda kulingana na sheria.

Bw Obi pia ameshtakiwa kwa mzozo wa kimaslahi baada ya kuwekeza $20m za fedha za serikali huku akiwa gavana katika kiwanda cha kutengeneza bia, ambapo familia yake inamiliki hisa kupitia.

Anakanusha madai hayo, akisema uwekezaji huo ulinufaisha sana jimbo la Anambra kwa miaka mingi. Pia kumekuwa na ukosoaji kwamba Anambra aliwekeza katika Benki ya Fidelity, ambako aliwahi kuwa mwenyekiti.

"Jimbo la Anambra liliwekeza katika Benki ya Fidelity, ambako nina maslahi, kwa sababu ni kampuni iliyonukuliwa na umma," aliiambia BBC, akipuuzilia mbali pendekezo lolote kwamba ufichuzi wowote kuhusu fedha zake unatia shaka kuhusu kufaa kwake kushika wadhifa huo. Ahadi za Rais Buhari

Katika wiki iliyopita, mzozo wa ufisadi umezuka kati ya kambi za Bw Abubakar na Bw Tinubu. Kila mmoja anamshutumu mgombea mwenzake kwa kunyakua fedha za umma kupitia kampuni za uwakala zinazojulikana kama magari ya kusudi maalum (SPVs) akiwa afisini, akisema hii inawafanya kukosa kugombea, huku msemaji wa kampeni kutoka APC ya Bw Tinubu akisema anapeleka kesi hiyo mahakamani.

Wote wanakanusha madai hayo, lakini suala hilo sasa linatawala mikutano ya hadhara. Lakini suala la jumla kuhusu kushughulikia ufisadi halijakuwa gumzo kuu wakati wa kampeni hii ya uchaguzi.

Hii ni kinyume kabisa na ahadi za kupinga ufisadi ambazo zilipelekea Rais Muhammadu Buhari kuchaguliwa mwaka 2015. Mzee huyo mwenye umri wa miaka 80 anamaliza muda wake mwaka huu, lakini wachambuzi wanahoji kuwa amefanya kidogo kukabiliana na tatizo hilo akiwa madarakani. "Labda Wanigeria wanafahamu sana ufisadi na wamegundua kuwa hakuna kitu cha msingi kinachobadilika," alisema Bw Rafsanjani.