Tanzania Web Photo
Ingawa ilitazamiwa kuwa baada ya Uganda kukombolewa mambo yangekuwa shwari, hali ilikuwa tofauti na matarajio. Uporaji ulianza na kisha kuenea maeneo yote—hususan katika mji wa Kampala.
Waporaji walionekana wajasiri sana na waliingia mitaani mapema Jumatano ya Aprili 11, 1979 pamoja na kwamba bado kulikuwa na milio ya risasi na mabomu katika mitaa ya Kampala na wanajeshi wa Jeshi la Kuikomboa Uganda (UNLA) walielekezwa kumpiga risasi mtu yeyote aliyekuwa mitaani ambaye hakuwa amevaa sare.
Kufikia jioni ya siku hiyo ikawa imeshakuwa kawaida kuona makundi ya waporaji wakitembea mitaani huku wamebeba mikononi na vichwani mwao mali walizopora. Kabla ya giza halijaingia mitaa mingi ikawa imefurika watu kiasi kwamba hata magari yalishindwa kupita.
Maeneo yaliyowavutia zaidi waporaji ni nyumba zilizokimbiwa za maofisa wa Iddi Amin. Lakini baada ya kumaliza kupora katika nyumba hizo, walihamia na kwenye maeneo mengine.
Askari wa Tanzania walibaki wakitazama hali inavyokwenda, lakini Luteni Kanali Benjamin Msuya alikerwa na hali hiyo na ingawa aliona ni lazima afanye chochote, hakuwa na namna ya kuweza kuzuia hali hiyo ya uporaji hata kama ingekuwa ni kwa kuwafyatulia risasi waporaji hao kwa sababu kwa kufanya hivyo askari wake wangelazimika kuwafyatulia risasi idadi kubwa ya raia.
Jambo ambalo Msuya hakulitaka ni kujenga chuki kati ya raia wa Uganda na askari wake. Aliwaamuru askari wake kuwasaidia raia kuingia katika majengo ili kuweka vizuri mali zilizokuwamo. Lakini hali ikawa kinyume kabisa.
Askari wa Tanzania walipovunja mlango wa mojawapo ya maghala mjini Kampala lililokuwa karibu na njia ya reli walikuta kulikuwa na hifadhi kubwa ya sukari.
Kulikuwa na uhaba mkubwa wa sukari nchini Uganda kwa zaidi ya mwaka mmoja kabla ya Vita vya Kagera havijazuka.
Kwa mujibu wa jarida la New African Yearbook, kutokana na vibandiko vilivyokuwa kwenye mifuko iliyofungasha sukari hiyo, Amin alikuwa akiisafirisha kwenda Libya kwa kubadilishana na silaha zilizotumika vitani nchini humo.
Jarida la Africa News liliandika kuwa sukari hiyo ilikuwa imeandaliwa tayari kusafirishwa kupelekwa Libya.
Kitabu cah Ethnicity, Nationalism, and Democracy in Africa cha Bethwell Allan Ogot kinasema bidhaa za walaji kama sukari na chumvi zilikuwa adimu nchini Uganda kiasi kwamba haikushangaza baada ya utawala wa Amin kuanguka ndizo zilizoporwa zaidi.
Taarifa za kupatikana kwa sukari katika ghala hilo zilisambaa kwa haraka. Ndani ya dakika chache raia wengi wakawa wamepata taarifa hizo na maelfu wakawa wamefika eneo hilo ndani ya nusu saa ili nao wajipatie sehemu yao.
Kitabu cha War in Uganda kinasema katika uporaji huo, mama mmoja aliyekuwa amemfunga mwanawe mgongoni kwa kanga huku naye akijitahidi kujipatia sehemu yake katika uporaji wa sukari hiyo, mtoto huyo aliuawa baada ya kubanwa katika purukushani.
Mwanamume mmoja aliyejaribu kubeba mfuko wa kilo 50 kichwani naye alikufa kwa kukosa hewa kutokana na msongamano wa watu ulivyokuwa mkubwa.
Hadi kufikia hatua hii, kinaandika kitabu hicho kuwa askari wa Msuya walikuwa wakitazama waporaji walivyokuwa wakihangaika kujipatia sehemu ya bidhaa.
Siku iliyofuata, Alhamisi ya Aprili 12, 1979, uporaji ulikuwa umefikia hatua ya kutozuilika. Sasa ukawa unafanywa si tu katika zile nyumba zilizokimbiwa, bali hata kwa zile zilizokuwa na watu. Wenye nyumba hizo walishindwa kuwazuia waporaji na hivyo wakabaki wakiwaangalia bila msaada wowote, jinsi mali zao zilivyokuwa zinaporwa. Kila duka, ghala, ofisi na kila nyumba iliporwa.
Wakati uporaji ukiendelea askari wachache wa Amin waliobakia bado walikuwa katika Jiji la Kampala. Lakini sasa walikuwa wanatamani jambo moja tu—kuondoka mjini Kampala kwa njia yoyote inayowezekana na kwa haraka inavyowezekana.
Askari hao walitamani kupata nguo za kiraia ambazo wangevaa waweze kuondoka mjini Kampala bila kutambuliwa kuwa ni wa Amin. Njia pekee ambayo wangeweza kupata nguo hizo ni kwa kuwanyang’anya raia waliokuwa wamezivaa. Njia rahisi zaidi ya kuwanyang’anya raia hao ilikuwa ni kwa kuwaua ikiwa wangekataa kuvua kwa hiari yao.
Hatimaye walianza kuingia mitaani maeneo ya raia wakiwa ama mmojammoja au katika makundi ya askari wachache wakitafuta nguo za kiraia, chakula na—la maana zaidi kwao—magari ambayo wangeweza kuyatumia kukimbia mji. Walitumia silaha walizokuwa nazo kufanya uporaji wa mambo hayo. Raia ambao hawakutii matakwa ya askari hao—na wengine ambao hawakupewa nafasi mbadala, waliuawa.
Askari wa Tanzania waliokuwa wakifanya doria kwa kutembea kwa miguu mitaani na wengine kwenye magari aina ya Land Rover katika maeneo ya raia mara kadhaa walikumbana na askari wa Amin waliokuwa wakipora na kuwaua raia waliowapora. Kurushiana risasi kulisikika mara kwa mara katika mitaa mbalimbali ya mji.
Milio ya risasi iliposikika, waporaji walijificha lakini wakawa wanaibuka tena baadaye. Miili ya waliouawa ilibaki imelala mitaani ikioza na ilipofika mwisho wa wiki miili mingi ya raia wengi ilionekana mitaani.
Kitabu cha War in Uganda kinasema kikundi kimoja cha askari wa Amin kilichokuwa na silaha kiliingia nyumbani kwa watumishi wa Ubalozi wa Ufaransa mjini Kampala kwa nia ya kuwapora gari. Watumishi hao ni Ricarda Hetsch na mumewe, Charles Hetsch.
Wakiwa na silaha zao walifika getini walielekeza silaha kwa Ricarda wakimtaka awakabidhi funguo za gari lake. Kwa kuwa Ricarda naye alikuwa mzoefu wa kutumia silaha na alikuwa na bastola yake, ghafla aliichukua na kufyatua risasi tatu. Askari hao walijikuta wakichanganyikiwa wakaanza kukimbia ovyo.
Wakati Serikali ya mpito ikitangazwa kupitia Redio Uganda, uporaji ulikuwa umeshika kasi kuliko ilivyokuwa awali. Kampala ilikuwa imekombolewa kutoka kwa Iddi Amin, lakini uporaji ulitia fora.
Soma zaidi: VITA YA KAGERA: Yusufu Lule aunda Serikali ya mpito -23
Itaendelea